I-) Genel Bakış
    Son yıllarda kentsel dönüşüm ve yol yapım çalışmalarının hız kazanması sebebiyle kamulaştırma terimini daha sık duymaya başladık. Anayasadaki temel insan haklarından biri olan mülkiyet hakkına ancak kamu yararı amacıyla ve kanunla sınırlandırma getirilebileceği yine Anayasada açıklanmıştır. Eski dilde “istimlak” kavramı ile ifade edilen kamulaştırma Anayasa’nın 46. Maddesinde şöyle ifade edilmiştir: “Devlet ve kamu tüzel kişilerinin; kamu yararının gerektirdiği hallerde, gerçek karşılıklarını peşin ödemek şartıyla, özel mülkiyette bulunan taşınmaz malların tamamını veya bir kısmını, kanunla gösterilen esas ve usüllere göre sahibinin rızasına bakmaksızın el konulmasıdır.”
    Kamulaştırma yapacak idarelere Karayolları Genel Müdürlüğü, TCDD, DSİ, TEDAŞ ve Belediyeler örnek verilebilir. 
II-) Kamulaştırmanın Şartları
    Kamulaştırma şartları Kamulaştırma Kanunu’nun 3. Maddesinde belirtilmiştir. Kanunda bahsi geçen şartlar şu şekildedir: 
a-) Kamulaştırma İdare tarafından yapılmalıdır
    İdarelerin hangi sınırlar içinde kalarak kamulaştırma yapabilecekleri kanunla belirlenmiş olup idarelere verilen bu yetkinin aşılmasının önüne geçilmiş bulunmaktadır. İlgili kamu hizmetinin gerçekleşebilmesi için taşınmaza idarenin mutlaka ihtiyacı olmalıdır, aksi takdirde kamulaştırma yapılamaz. Ayrıca kamu hizmetinin yürüyebilmesi için ne kadar taşınmaza gerek varsa kamulaştırmanın da o oranda yapılması gerekir. Örneğin yol yapım çalışması nedeniyle ilgili taşınmazın yarısının kamulaştırılması yeterli olduğu halde bütün olarak taşınmaz kamulaştırılamaz.   
b-) Kamulaştırma kamu hizmetinin yürütülebilmesi için yapılmalıdır
    İdareler toplumsal gereksinim sonucunda ortaya çıkan bir kamu hizmetinin yürütülebilmesi için kamulaştırma yapabileceklerdir. Eğer kamu hizmetini gerçekleştirme amacı ortada yok ise kamulaştırma yapılamayacaktır. 
c-) Kamulaştırma bedeli ödenmelidir
    Kamulaştırma Kanunu’nda bedelin nakden ve peşin olarak ödenmesi suretiyle kamulaştırma yapılabileceği, Anayasanın 46. Maddesinde ise idarelerin taşınmazları, gerçek karşılıklarını peşin ödemek şartıyla kamulaştırabilecekleri öngörülmüştür. Bu noktada taşınmazın gerçek karşılığının tespit edilmesi hususu önem arz etmektedir. Taşınmazın gerçek değerinin bilirkişilerce hakkaniyete uygun bir şekilde hesaplanarak taşınmaz maliklerinin mağdur olmaması zorunluluk teşkil etmektedir. Mahkemece hükmedilen kamulaştırma bedeli, taşınmaz malikinin banka hesabına yatırılmadan taşınmazım idare adına tesciline karar verilemez.  Kanunda belirtilen bazı hallerde ise bedelin taksit şeklinde ödenmesi kararlaştırılmıştır. Taksitle ödeme yapılacak kamulaştırma işlemler şunlardır: 
Cumhurbaşkanınca kabul olunan;
Büyük enerji ve sulama projeleri,
İskan projeleri,
Yeni ormanların yetiştirilmesi,
Kıyıların korunması,
Turizm,
Tarım reformu amaçlı,
Kamulaştırmalarda, kamulaştırma bedelinin altıda biri peşin ve nakit ödenir, kalan miktar ise beş eşit takside bölünüp, her sene bir taksidin ödenmesiyle beş yıl içinde bedelin tamamı ödenmiş olur. 
Kamulaştırılan topraktan, o toprağı doğrudan doğruya işleten küçük çiftçiye ait olanların bedeli, her halde peşin ödenir. İdarelerce yeterli ödenek temin edilmeden kamulaştırma işlemlerine başlanılamaz. 
III) Acele Kamulaştırma
    Bazı olağanüstü durumların ortaya çıkması sonucunda kanunda belirtilen kamulaştırma işlemlerinin uygulanması, kamulaştırma işleminin asıl amacı olan kamu yararına olma ilkesine zarar verebileceği için Kamulaştırma Kanunu’nun 27. Maddesinde acele kamulaştırma müessesesi düzenlenmiştir. Acele kamulaştırma müessesesinde kanunda belirtilen şartlar gerçekleştiği takdirde, bilirkişilerce yapılan kıymet takdiri dışındaki diğer işlemler sonradan tamamlanmak üzere, bilirkişilerce tespit edilen miktar ilanda belirtilen bankaya idarece yatırılarak taşınmaza el konulabilir.
a-) Acele kamulaştırmanın yapılabileceği haller:
1-) 3634 sayılı Milli Müdafaa Mükellefiyeti Kanununun uygulanmasında yurt savunması ihtiyacının ortaya çıkması veya seferberlik ilanı gibi durumlarda ilgili idarenin istemi ile mahkemece yedi gün içinde o taşınmaz malın bilirkişilerce tespit edilecek değeri, idare tarafından mal sahibi adına ilanda belirtilen bankaya yatırılarak acele kamulaştırma işlemi yapılabilir.
2-) Cumhurbaşkanınca karar alınacak hallerde acele kamulaştırma yapılabilir. Ancak Cumhurbaşkanınca acele kamulaştırma kararının verilebilmesi için olağanüstü durumların açıklanması ve bu yola başvurulması sonucunda elde edilecek kamu yararının somut olarak açıklanması gerekmektedir. Eğer olağanüstü durumlar mevcut değil ise acele kamulaştırma müessesesine başvurulamaz. Aksi halde kanun maddesinin gerekçesinde de belirtildiği üzere kamunun büyük zararlara uğrama ihtimali mevcut olabilir. 
3-) Özel kanunlarla öngörülen olağanüstü durumlarda acele kamulaştırma yapılabilir. Bahsi geçen özel kanunlara örnek olarak aşağıdaki kanunları verebiliriz:
2634 Sayılı Turizm Teşvik Kanunu
3213 Sayılı Maden Kanunu
6306 Sayılı Afet Riskli Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun
b-) Acele Kamulaştırmada Yetkili Mahkeme ve Bu Mahkemenin Görevleri
Acele kamulaştırma davası kamulaştırılacak olan taşınmazın bulunduğu yer asliye hukuk mahkemesinde açılır. Asliye hukuk mahkemesinin görevi taşınmazın gerçek değerini bilirkişi vasıtasıyla tespit ettirmek ve tespit edilen değerin idarece taşınmaz sahibinin banka hesabına yatırılmasını sağlamaktır. 

c-)  Acele Kamulaştırma Bedelinin Tespiti
Asliye hukuk mahkemesi Kamulaştırma Kanunu’nun 15. maddesi uyarınca bilirkişi kurulunu oluşturacak ve oluşturulan bu bilirkişi kurulu yine aynı kanunun 10. maddesi uyarınca taşınmazın bedelini tespit edecektir. Ancak bu bedel tespiti işleminin delil tespiti mahiyetinde olduğunu belirtmekte fayda vardır. Söz konusu bedel idare tarafından taşınmaz sahibi adına mahkemece belirlenen bankaya yatırılır. Taşınmaz sahibinin yatırılan bu parayı koşulsuz ve hiçbir engel ile karşılaşmadan alabilmesi gerekmektedir. 
d-) Acele Kamulaştırma Sonucu Verilen Kararların İstinaf ve Temyizi Hakkında
Kamulaştırma Kanunu 27. Maddeye göre verilen kararlar değer tespiti niteliğinde olup anlaşmazlığı çözümleyen nihai bir karar olmadığı için istinafı ve temyizi kabil değildir. 
e-) Acele kamulaştırma kararından sonra 10. madde uyarınca idarece bedel tespiti ve tescil davasının açılması
Acele kamulaştırma kararının verilmesinin ardından idarenin, makul süre içinde K.K. 10. maddeye göre bedel tespiti ve tescil davası açması gerekmektedir. Eğer idarece makul süre içerisinde söz konusu dava açılmaz ise, taşınmaz sahibinin kamulaştırmasız el koyma hükümlerine göre tazminat hakkı doğar. İdarece 10. maddeye göre açılan bedel tespiti davası sonucunda belirlenen taşınmaz değeri ile acele kamulaştırma sonucunda belirlenen taşınmaz değerinin farklı olması sonucunda karşımıza iki ihtimal çıkmaktadır. 
1-) 10. maddeye göre açılan asıl bedel tespiti davasında belirlenen değer, acele kamulaştırma davasında belirlenen değerden fazla ise;
Bu durumda idareye süre verilerek, aradaki farkın taşınmaz sahibinin banka hesabına yatırılmasına karar verilecektir. Aradaki fark taşınmaz sahibinin hesabına yatırıldıktan sonra taşınmazın idare adına tesciline karar verilir.
2-) 10. maddeye göre açılan asıl bedel tespiti davasında belirlenen değer, acele kamulaştırma davasında belirlenen değerden az ise;
Bu durumda ise taşınmaz sahibinin aldığı fazla bedeli idareye iade etmesine karar verilecektir.

                                                                                                                                                                                               Av. Şükrü AKGÜN